Türünün tek örneği olan Livermore Ampulü, bu yıl 113. yaşını doldurdu.
Evimizdeki ampulleri 2-3 ayda bir değiştirmek zorunda kalıyoruz. Malum ömürleri o kadar… Fakat Amerika ’nın Kaliforniya eyaletinde bağlı Livermore kentinde bulunan 6 numaralı itfaiye istasyonundaki bir ampul, tamı tamına 113 yıldır yanıyor.
‘Livermore ampulü’, Edison’un ampulü icadından sonra gaza gelip “ben daha iyisini yaparım’ diye bir hırsa kapılan Adolphe Chailet'in icadı. Bir iddia sonucu bu yola baş koyan Chailet, ürettiği ampullerin 113 yıl yanabileceğini düşünmemişti kuşkusuz…
İlk olarak yakıldığı tarih tam olarak bilinmeyen ampulün doğum günü, 18 Haziran 1901 olarak kabul ediliyor. ‘Asırlık ampul’ ya da ‘Livermore Ampulü’ olarak bilinen ampul, itfaiye araçlarının bulunduğu garajda, gözünü bile kırpmadan hayata devam ediyor fakat yılların verdiği yorgunlukla, gözünün feri biraz gitmiş.
Ampul, 113 yıllık hayatında yalnızca iki kere sönmüş; biri 1976’da itfaiye istasyonunun yerinin değişmesi yüzünden biri ise 2013’te yaklaşık 7 saatlik bir kesinti sırasında…
1976’da, ampulün bulunduğu istasyon taşınacağı zaman , ampulü kırmamak için büyük bir uğraş verilmiş, ancak ampulün o esnada sönmesinin önüne geçilememiş. İstasyonu taşıyanlar, ampulün tellerini tamamen koparmışlar ve ampul kısa bir süreliğine sönmüş. Transferi polislerden ve itfaiyelerden oluşan bir eskort eşliğinde gerçekleştirmişler. Yaklaşık 22 dakika süren işlem sırasında sönen abimiz, daha sonra işine kaldığı yerden devam etmiş.
Yapısında karbon filaman bulunan ampulün cam kısmı ise cam üfleme sanatının bir ürünü… Amerika Deniz Kuvvetleri’nde fizikçi olan Deborah Katz, yüzyıllık ampul üzerine kapsamlı bir araştırma yaptı ve onu özel kılan, Shelby Electric Company’ye ait kaliteli bir ampulün kullanılması…
‘Livermore Ampulü’nün günümüzde kullandığımız ampulden iki farkı olduğunu’ söylüyor Katz ve ekliyor, “Birincisi, asırlık çınarımızın içindeki filamanlar günümüzde kullanılan ampullerdekinden 8 kat daha kalın. İkincisi ise muhtemelen karbondan yapılmış filamanları yarı iletken bir yapıda. Günümüz ampullerindeki iletkenler ısındıkça, elektrik iletme yetisi kaybolmaya başlarken, Shelby ampullerindeki iletkenler ısındıkça ışığın kalitesi daha da artıyor.”
Ampul bir asrı aşkın süredir bilim insanlarını şaşırtıyor. Kimse nasıl bu kadar zamandır yanmaya devam ettiğini çözemiyor. Katz bu ampul için “Livermore Ampulü muhtemelen türünün tek örneği” ifadesini kullanıyor ve konuyu aydınlatmak için yeni bir yöntem denemeyi planlıyor. Annapolis Deniz Harp Okulu’nda bulunan bir adet eski Livermore ampulünde değişiklik yaparak, ampulun içindeki filaman tellerine parçacık hızlandırıcı ekleyecek. Daha sonra lambanın nasıl etkilendiği gözlemlenecek.
Lambanın bu kadar uzun süredir yanması, Guinness Rekorlar Kitabı tarafından da tasdiklendi. Guinness tarafından “Dünyanın en uzun süredir yanan ampulü” olarak tasdiklenen Livermore Ampulü öyle çok ilgi çekti ki, Livermore şehrinde bulunan 6 numaralı itfaiye istasyonunda ilginç bir enstalasyon oluşturuldu. İstasyonda yer alan kameralar ampulü görüntülüyor ve görüntüler her 10 saniyede bir yenileniyor. Bu sayede ampule ilgi duyan insanlar onu internet üzerinden de izleyebiliyor. ‘Ampullerin dedesini’ yalnızlıktan kurtarmak için güzel bir yöntem…
Çeviri: Fırat Gürsoy / Radikal