Türk romanına üslup kazandıran yazar: Halid Ziya Uşaklıgil

İSTANBUL (AA) - Uşaklı Helvacızadeler ailesine mensup halı tüccarı Halil Efendi ile Behiye Hanım'ın üçüncü çocuğu olan Uşaklıgil, İstanbul Eyüpsultan'da 1866'da dünyaya geldi.

Usta yazar, mahalle mektebindeki ilk eğitiminin ardından Fatih Askeri Rüşdiyesinde okudu.

Uşaklıgil ailesi, Halil Efendi'nin işleri bozulduğu için "93 Harbi'nin (1877-1878)" başlamasının ardından İzmir'e gitti.

Eğitimini İzmir Rüşdiyesinde sürdüren Uşaklıgil, İzmir'de Ermeni Katolik rahiplerin çocukları için kurulan yatılı bir okula devam etti. Usta yazar, okulda Fransızcaya duyduğu ilgi dolayısıyla Fransız edebiyatını yakından tanımaya başladı.

Uşaklıgil, öğrencilik yıllarında ilk yazılarını kaleme aldı ve İzmir çevresinde tanındı.

Hazine-i Evrak'ta çıkan "Deniz Danası" ve Tercüman-ı Hakikat'te yayımlanan "Aşkımın Mezarı" yazılarıyla İstanbul'da da tanınmaya başlayan Uşaklıgil, 1884'te Tevfik Nevzad ve Bıçakçızade Hakkı ile birlikte Nevruz dergisini çıkarmaya başladı.

Fransızcadan tercümeler de yapan yazar, Tevfik Nevzad ile 1885'te de Hizmet ve Ahenk gaze­telerini çıkardı. Uşaklıgil, tefrikalar halinde "Nemide", "Bir Ölünün Defteri" ile "Ferdi ve Şürekası" adlı eserlerini çıkardı. Dünya edebiyatı ve tiyatro tarihi hakkında yazı dizileri de yayımlayan usta kalem, sürekli yer verdiği hikaye ve tiyatroyla ilgili makalelerini "Hikaye" ve "Temaşa" adları altında bir araya getirdi.

Uşaklıgil, romantizmin temsilcisi Ahmet Mithat Efendi'yi eleştirdiği ve realizmi savunduğu yazılarını da bu gazetelerde kaleme aldı, Fransız edebiyatından çeşitli yazarların şiir ve yazılarını tercüme etti.

Halid Ziya Uşaklıgil, hariciyeci olmak amacıyla İstanbul'a geldi fakat başvurusu kabul edilmedi.

Türkçede basılmış ilk Fransız edebiyatı tarihi eseri olan "Garbdan Şarka Seyyale-i Edebiye: Fransa Edebiyatının Numune ve Tarihi"ni 1885'te hazırlayan yazar, bir süre sonra İzmir'e döndü.

Başarılı edebiyatçı, İzmir Rüşdiyesi ile Osmanlı Bankasında görev yaparken, İzmir İdadisinin açılmasıyla burada Türk edebiyatı ve Fransızca öğretmenliği yaptı.

Uşaklıgil, Servet-i Fünun döneminde roman ve hikaye türünün önemli ismi olarak öne çıkarken, edebiyat otoritelerince Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk romanları kaleme alan yazar olarak gösterildi.

Meclis-i Ayan Reisi Emin Ali Efendi'nin kızı Fatma Memnune Hanım ile Uşaklıgil, 1889'da evlendi. Çiftin Vedide, Bihin, Sadun, Güzin, Vedat ve Bülent adlarını verdiği 6 çocuğu oldu.

Yazar Uşaklıgil, Edebiyat-ı Cedide topluluğuna Recaizade Mahmut Ekrem aracılığıyla 1896'da katıldı. Uşaklıgil'in "Mai ve Siyah" ile "Aşk-ı Memnu" romanları Servet-i Fünun dergisinde tefrika edildi.

Yazmaya 1901-1908'de ara veren usta kalem, bu dönemde Darülfünun'da Batı edebiyatı tarihi ile estetik dersleri verdi, Sabah ve Tanin gazete­leri ile Resimli Kitap, Mehasin ve Musavver Muhit dergilerinde yazdı.

Halid Ziya Uşaklıgil'in son romanı "Nesl-i Ahir", Sabah gazetesinde tefrika edildi.

Sultan Reşat'ın tahta çıkmasından sonra İttihat ve Terakki'nin önerisiyle 1909-1912'de mabeyin başkatibi olarak sarayda görevlendirilen yazar, görevi gereği padişahla gezilere çıktı.

Darülbedayi'de edebi kurul üyeliğinde de bulunan Uşaklıgil, İttihat ve Terakki'nin iktidardan düşmesinin ardından, Osmanlı'da tütün ekimi, satışı ve ticaretiyle ilgili kararlar alan Reji İdaresinde yönetim kurulu başkanlığını üstlendi.

Uşaklıgil, Cumhuriyet'in ilanından sonra Yeşilköy'deki köşküne çekilerek edebiyat çalışmalarına yoğunlaştı ve 1925'te "Aşk-ı Memnu" eserini yayımladı.

Yaklaşık 60 yıl süren yazı hayatında öykü, roman, düzyazı, şiir, tiyatro, anı, hitabet, makale ve edebiyat tarihi gibi değişik türlerde yapıtlar veren yazar, romanlarında yakından tanıyıp gözlemlediği, içinde yaşadığı dönemin aydın, varlıklı çevrelerini gerçekçi bir üslupla anlatırken, hikayelerinde ise daha çok halktan kişileri ele aldı.

Usta kalem, Türk edebiyatında, "Aşk-ı Memnu" ile "Mai ve Siyah" adlı eserleriyle iz bıraktı.

Uşaklıgil, modern Türk edebiyatına romanları ve hikayeleriyle damga vururken, her türlü tedaviyi reddettiği uzun bir hastalık sürecinin ardından 27 Mart 1945'te hayatını kaybetti ve cenazesi Bakırköy Mezarlığı'na defnedildi.

Halid Ziya Uşaklıgil'in eserlerinden bazıları şöyle:

Roman: "Sefile", "Nemide", "Bir Ölünün Defteri", "Ferdi ve Şürekası", "Mai ve Siyah", "Kırık Hayatlar", "Aşk-ı Memnu", "Nesl-i Ahir"

Hikaye: "Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası", "Bir Muhtıranın Son Yaprakları", "Küçük Fıkralar", "Bir Yazın Tarihi", "Solgun Demet", "Sepette Bulunmuş", "Bir Hikaye-i Sevda", "Hepsinden Acı", "Onu Beklerken", "Aşka Dairdi", "İhtiyar Dost", "Kadın Pençesi"

Oyun: "Firuzan", "Kabus", "Fare"

Anı: "Kırk Yıl", "Bir Acı Hikaye", "Saray ve Ötesi"

Mensur şiir: "Mezardan Sesler", "Mensur Şiirler"

Gezi yazıları: "Almanya Mektupları", "Alman Hayatı"

Bakan Şimşek'ten CHP Genel Başkanı Özel'in iddialarına yanıt

Deneme: "Fransız Edebiyatının Numune ve Tarihi", "Hikaye ve Temaşa", "Yunan Edebiyatı", "Latin Edebiyatı", "Alman Tarih-i Edebiyatı", "Fransız Tarih-i Edebiyatı", "Sanata Dair"

Muhabir: Ahmet Esad Şani