İSTANBUL (AA) - AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Türkçeye "yaratıcı aşırılık" ya da "yaratıcı aktivizm" olarak çevrilen "creative extremism" kavramı sanatsal ifade ve eylem biçimlerinin sınırlarını zorlayan, genellikle radikal ve provokatif yaklaşımları içeriyor. Genellikle sanatçıların eserlerinde tercih ettiği yaratıcı aktivizm, sanatın sadece estetik bir deneyim olmasının ötesine geçip, toplumsal değişim ve bilinçlendirme aracı olarak kullanılmasını ifade ediyor. Bu eylem tarzında kişiler, bu yaklaşımla eserlerinde genellikle alışılmışın dışında malzemeler, performanslar veya mekânlar kullanarak dikkati çekici ve bazen rahatsız edici mesajlar iletmeye çalışıyor.
ABD'nin önde gelen insan hakları savunucusu Martin Luther King Jr.'ın "Letter from Birmingham City Jail (Birmingham Hapishanesi'nden Mektup)" adlı eseri, "creative extremism"in önemli bir örneği olarak değerlendiriliyor.
Irksal eşitsizlik ve ayrımcılığa karşı radikal bir duruş sergileyen King'in mektubu, sivil itaatsizlik çağrısı yaparak, mevcut toplumsal düzenin adaletsizliklerine yaptığı eleştiriler ve kullandığı etkili dil ile yaratıcı aktivizmin önemli örneklerinden biri olarak kabul ediliyor.
Tarihsel süreç içinde benzeri bir çok deneme olsa da İsrail'in Gazze'ye düzenlediği saldırılar sonrası yapılan yaratıcı aktivizm örnekleri Gazze'deki gelişmelerin tüm dünyada ses getirmesinde büyük rol oynadı. AA muhabiri saldırıların başladığı günden bugüne gerçekleştirilen yaratıcı aktivizm örneklerini 9 başlık altında topladı.
Sanatsal kurulum
Yaratıcı aktivizmin en dikkati çekici örnekleri sanatsal kurulum başlığı altında gerçekleşti. Genellikle sanat eserlerinin kamusal alanlarda eleştirel unsurlar barındırması aracılığıyla gerçekleştirilen bu aktivizm biçiminin örneklerinden bir tanesi Irak'ın başkenti Bağdat'ta gerçekleşti. Protesto kapsamında Irak'ın başkenti Bağdat'ın merkezine yeni yıl dolayısıyla yerleştirilen dev çam ağacına İsrail'in Gazze'de öldürdüğü çocuklara dikkati çekmek için 'kefenli çocuk maketleri' asıldı.
Diğer protesto örneği ise Google'ın San Francisco ofisinin önünde toplanan protestocuların, Google markasının yazı karakteriyle hazırlanmış "genocide" (soykırım) yazılı kefenleri üzerlerine örterek kaldırımda hareketsiz uzanmaları oldu.
Hicivli paylaşımlar
Saldırıları hiciv tarzıyla dünyaya duyuran en önemli örnekleri İrlandalı komedyen Tadhg Hickey verdi. Hickey, stand-up gösterileri ve kısa video paylaşımlarıyla izleyici kitlesinin, Batılı ülkelerin perspektifini sorgulamasında büyük rol oynadı. Videoları milyonlarca kişi tarafından izlenen Hickey, gösterilerinde İsrail'in haksız yerleşim girişimlerini ve Batılı ülkelerin İsrail yanlısı politikalarını hicivli bir dil ile işledi.
Performans sanatları
Gazze'de yaşanan katliamlara dikkati çekmek için performans sanatları alanında da ilginç protestolar yapıldı. Meksika'nın başkenti Mexico City'deki İsrail Büyükelçiliği önünde, Filistin'e destek gösterisi düzenlendi. Gösteride, Meksika geleneksel dans ekipleri performans sergiledi.
Diğer bir performans sanatı gösterisinde ise Meksikalı aktivist Stefania Biga, Batı Şeria'daki Kalandiya Kontrol Noktası yakınındaki Ayrım Duvarı yanında dans gösterisi düzenleyerek dünyanın tepkisini katliamlara çekmeye çalıştı.
Dijital aktivizm
Gazze konusunda dijital aktivizm alanında en çarpıcı örneklerden birini Film yapımcısı ve araştırmacı gazeteci Amjad Al Nour verdi. Dijital platformlarda Filistin paylaşımlarına uygulanan sansürü delmenin yolunu bulan Al Nour, "Benim sansür gibi bir sorunum yok. Çünkü ben her zaman farklı ifadeler kullanıyorum ve kendimi kötü adam olarak göstermeye çalışıyorum. Yani her zaman algoritmadan kaçıyorum. Algoritma benim videolarımın alaycı mı yoksa doğru mu olduğunu bilemiyor" ifadeleri ile kullandığı tekniği ifade etmişti.
Edebi ve matbu eserler
Yaratıcı aktivizmin önemli parçalarından birini temsil eden edebi ve matbu eserler de yine bu süreçte önemli bir yer tuttu. İsrail'in kadın ve çocuk ayrımı gözetmeksizin gerçekleştirdiği saldırılara başta Batılı ülkeler olmak üzere çoğu ülke sessiz kalırken katliamlar için "delil yetersizliği" tezi ileri sürülüyordu.
Söz konusu iddialar üzerine AA, saldırıların başından bu yana önemli bir görev üstlenen foto muhabirleri ve kameramanların görüntülerini, uluslararası hukukta delil olması amacıyla kitaplaştırarak "Kanıt" ismiyle yayımladı. Kitap, başta İngiltere olmak üzere İsrail'e karşı açılan soruşturmalarda delil olarak da kullanılıyor.
Konserler ve spor etkinlikleri
İsrail’in Filistin’e düzenlediği saldırılara karşı tarihi bir duruş gösteren Celtic taraftarları, yaratıcı aktivizm konusunun spor alanındaki en öne çıkan örneğini sergiledi. Maç günleri Filistin atkıları, bayrakları ve rozetlerini takan Celticliler, yaşanan zulmün son bulması için Filistin halkına olan desteğini her fırsatta vurguluyor.
Müzik kategorisinde de İsveç'in Malmö kentinde düzenlenen 2024 Eurovision Şarkı Yarışması'nın İrlanda temsilcisi Bambie Thug ve Portekiz temsilcisi iolanda, final performanslarında Filistin'e destek mesajlarına yer verdi.
Sosyal medyada paylaşılan görüntülerde, Bambie Thug'ın final performansına, yüzünde daha önce Avrupa Yayın Birliğinin (EBU) izin vermediği "ateşkes" yazısıyla çıkması dikkati çekti. Bambie Thug, "Doomsday Blue" isimli şarkısını, yüzünde eski Celtic dillerinden Ogham yazı sisteminde "ateşkes" anlamına gelen yazıyla seslendirdi. İrlandalı şarkıcı, performansının sonunda "Sevgi her zaman nefreti yenecektir" ifadesini kullandı.
Grafiti ve sokak sanatlarıLondra'da "dışlanmış topluluklardan sanatçılara odaklanan bir platform" olan Creative Debuts'un Londra sokaklarındaki "Filistin Kahramanları" portreleri Gazze bilincinin artmasında önemli rol oynuyor. Platform, Londra'da grafiti yapılmasına izin verilen alanlarda canı pahasına Gazze'de çalışan 6 Filistinli gazeteciyi (Motaz Azaiza, Bisan Owda, Hind Khoudary, Doaa Albaz, Vail ed-Dahduh and Plestia Alaqad) ve Filistinli doktorları onurlandırmak için portrelerini duvarlara çizdi.
Moda ve ünlüler dünyası
Gazze'ye yönelik bilinç oluşturma girişimlerinde moda dünyası ve ünlü kişilerin protestoları da büyük yankı uyandırıyor. Oscar'lı oyuncu Cate Blanchett'in Cannes Film Festivali galasında giydiği siyah, yeşil ve beyaz renkli elbisesiyle kırmızı halıda Filistin bayrağının renklerini oluşturması tüm dünyanın ilgisi çekti.
Mizansen duruşmalar ve mahkemeler
Yaratıcı aktivizm kapsamında son olarak mizansen mahkemeler de bu süreçte etkili yöntemlerden biri olarak öne çıktı. İstanbul Medeniyet Üniversitesi (İMÜ) İnsan Hakları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Gazze'de işlediği soykırım suçu nedeniyle İsrail'i temsili kurulan mahkemede yargıladı. İMÜ Hukuk Fakültesi Mahkeme Salonu'nda yapılan temsili yargılamanın birinci oturumunu bazı öğrenciler ve akademisyenler de izledi.
Muhabir: Abdulkadir Günyol